dr Łukasz Durajski – lekarz, specjalizacja endokrynologiczna
Centrum Zdrowia Dziecka
Zaburzenia wzrostu mają podłoże genetyczne lub hormonalne
Rodzinny niedobór wzrostu nie jest powodem do podejmowania jakiegokolwiek leczenia u dzieci.
Zaburzenia wzrastania mają dwie istotne postaci: niedobór wzrostu, czyli niskorosłość, i nadmiar wzrostu.
Jeżeli chodzi o niskorosłość, tak naprawdę istotnym elementem w diagnostyce i problemach wynikających z niedoboru wzrostu jest obserwacja dziecka pod kątem tempa wzrostu ocenianego na podstawie siatek centylowych – to jest dla nas najważniejszy element.
W okresie dojrzewania dysproporcja wzrostu i wagi rówieśników jest powszechna. Dlatego właśnie trzeba wykazywać rodzicielską czujność: kiedy ta dysproporcja może świadczyć o problemie? Odpowiedź znajdziemy w książeczce zdrowia dziecka, która zawiera siatki centylowe.
Niski wzrost dziecka – prezent od rodziny
Warto pamiętać, że przyczyną niedoboru wzrostu w większości jest konstytucjonalny niedobór wzrostu, czyli tak naprawdę uwarunkowany genetycznie przez rodziców. Bardzo często jest tak, że w rodzinie dziecko ma niskich dziadków, kuzynostwo i najbliższą rodzinę – to indukuje niski wzrost u dziecka. W takim przypadku rodzinnego niedoboru wzrostu nie ma potrzeby wprowadzenia jakiegokolwiek leczenia, z tego względu, że jest to niedobór wzrostu, który wynika z natury u takiego dziecka i nie ma konieczności, żeby go weryfikować jako zaburzenie.
Jeżeli chodzi o zaburzenia w kontekście hormonalnym niedoboru wzrostu, to tak naprawdę tylko u 3% populacji niskich dzieci ten niedobór wynika z zaburzeń hormonalnych.
Leczenie hormonem wzrostu
To jest bardzo mały odsetek. Rodzice często starają się znaleźć tę przyczynę właśnie w postaci niedoboru hormonu wzrostu i podejmować leczenie. Oczywiście diagnostyka w tym przypadku w jakimś stopniu jest uzasadniona, natomiast warto to skonsultować najpierw ze swoim lekarzem rodzinnym i pediatrą, którzy zweryfikują, w jaki sposób dziecko rośnie. Warto też pamiętać, że tym, co mogłoby nas niepokoić w niskim wzroście u dzieci jest spadek wzrostu w stosunku do tego jak dziecko rosło wcześniej, czyli jak bardzo dziecko zmienia swój tor spadania wzrostu na siatce centylowej. Moment, gdy dziecko zaczyna nam spadać na siatce centylowej i zmienia tor tej siatki centylowej jest dla nas istotny; jest to element, w związku z którym powinniśmy obserwować jak ten wzrost zaczyna się zmieniać. Z definicji – niskorosłość, to jest wzrost dziecka poniżej 3 centyla. To jest bardzo ważny element, bo jeśli dziecko nie spada nam poniżej 3 centyla lub nie ma znaczących zmian w tym torze siatki centylowej, to wówczas nie jest to powód do niepokoju, tylko do obserwacji.
Zaburzenia niskorosłości związane z niedoborem hormonu wzrostu leczymy po pełnej diagnostyce u specjalisty jakim jest endokrynolog dziecięcy. Taki specjalista wykonuje szereg testów: 3 testy na poziom hormonu wzrostu u dziecka oraz diagnostykę obrazową przysadki mózgowej. To są istotne elementy: jeżeli faktycznie stwierdzimy niedobór wzrostu u takiego dziecka i brak zaburzeń w budowie przysadki, wówczas w Polsce specjalista składa wniosek do narodowego programu leczenia hormonem wzrostu. Dopiero komisja, ten zespół do spraw leczenia hormonem wzrostu, decyduje o tym czy dziecko dostanie, w jakim wieku dostanie i na jaki okres dostanie kurację: czy to będzie okres 1 roku, czy to będzie okres dłuższej terapii.
Jeżeli chodzi o czas rozpoczęcia leczenia hormonem wzrostu, nie ma takiej sztywnej granicy. Dziecko obserwujemy mniej więcej do 6-7 roku życia i wówczas podejmujemy kroki w kontekście diagnostyki niedoboru hormonu wzrostu.
Nadmiar wzrostu
Drugim elementem w zaburzeniach wzrastania jest nadmiar wzrostu. To jest element, który rodziców rzadko niepokoi, bo wysoki wzrost uważają za normę.
Natomiast niejednokrotnie ten problem z nadmiarem wzrostu pojawia się na bardzo późnym etapie dojrzewania dziecka – to jest tak naprawdę kwestia już późnej podstawówki, ewentualnie gimnazjum, gdy rodzice widzą bardzo dużą różnicę wzrostu w stosunku do rówieśników – wówczas zaczynają zajmować się tym wysokim wzrostem.
Tak naprawdę jest to moment dość późny na leczenie, bo leczenie niedoboru wzrostu jak i nadmiaru wzrostu w związku z zaburzeniami hormonalnymi jest możliwe u dzieci przed rozpoczęciem dojrzewania.
Nadmiar wzrostu jest często lekceważony, bo też nie niesie takich konsekwencji społecznych jak niedobór wzrostu – to jest ten kłopot w diagnostyce. Oczywiście są możliwości leczenia zaburzeń w postaci nadmiaru wzrostu – leczenie hormonalne.
Warto pamiętać, że jak w przypadku niedoboru wzrostu, tak i w przypadku nadmiaru wzrostu zdecydowany odsetek tych zaburzeń to po prostu rodzinny, nadmierny wzrost, który nie wymaga leczenia hormonalnego.
Dlaczego rośniemy?
Procesami wzrastania i dojrzewania kierują hormony przysadki mózgowej. Główna rola stymulująca wzrost ciała przypada hormonowi wzrostu wydzielanemu przez komórki przedniego płata przysadki. W życiu płodowym następuje 5000-krotny przyrost długości.
Proces wzrastania zależy od bardzo wielu rzeczy, między innymi od hormonów i genów. Główna rola przypada hormonowi wzrostu wydzielanemu przez komórki przedniego płata przysadki. W okresie ciąży przyrost długości ciała jest sterowany przez odpowiedni dopływ tlenu i substancji odżywczych, a zaburzenia tego procesu powodują wewnątrzmaciczne upośledzenia wzrastania. Innym ważnym czynnikiem jest insulina.
Po narodzinach zasadniczą rolę zaczynają odgrywać hormon wzrostu i hormony tarczycy, a w okresie dojrzewania – hormony płciowe.
Regularnych pomiarów wzrostu i masy ciała powinno się dokonywać przy każdej wizycie u pediatry. Ustaleniu prawidłowego tempa wzrostu służą siatki centylowe
Właściwe tempo wzrostu
W okresie niemowlęcym, który obejmuje pierwsze 12 miesięcy życia dziecka, długość ciała wzrasta o ok. 25 cm. Masa urodzeniowa ulega podwojeniu w 5 miesiącu, a potrojeniu w 12 miesiącu życia. Roczne dziecko powinno więc mierzyć od 75 do 77 cm i ważyć około 10 kg. W 2 i 3 roku życia tempo wzrastania ulega zwolnieniu. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą około 12 cm w 2 roku życia i 8 cm w 3. Masa ciała zwiększa się odpowiednio o około 2–2,5 kg na rok. W późniejszych latach życia, aż do okresu dojrzewania, dziecko rośnie od 5 do 8 cm na rok i zwiększa swoją masę ciała o 2–3,5 kg. Należy jednak pamiętać, że te wartości mogą się wahać w szerokim zakresie w zależności od wielu czynników rodzinnych i środowiskowych.
Zobacz też:
