mgr Anna Sobolewska – dietetyk, ekspert programu edukacyjnego „1000 pierwszych dni dla zdrowia”
Mleko matki to pokarm dostosowany do szczególnych potrzeb niemowlaka
1000 pierwszych dni życia dziecka, od poczęcia, to szczególny czas. Właściwa dieta na tym etapie ma wpływ na zdrowie dziecka teraz i w przyszłości. Dziecko karmione piersią jest mniej narażone na infekcje, nadwagę czy otyłość, a karmienie przynosi korzyści także mamie – chroni ją m.in. przed zachorowaniem na raka sutka czy jajników[1]. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca kobietom karmienie wyłącznie piersią do 6 miesiąca życia dziecka, a potem karmienie piersią przy jednoczesnym rozszerzaniu diety – do dwóch lat, a nawet dłużej, w zależności od preferencji mamy i dziecka[2]. Warto wiedzieć, że mleko matki dostosowuje się do kolejnych etapów rozwoju dziecka.
Mleko matki to wyjątkowa mieszanka odżywcza
Mleko matki zaspokaja zarówno głód, jak i pragnienie, a ponadto wzmacnia odporność i wspiera rozwój małego organizmu[3]. To pokarm dopasowany do potrzeb niemowlęcia, który zawiera wyjątkową kombinację wody, białka, i węglowodanów (w tym oligosacharydów), tłuszczów, witamin, składników mineralnych, czynników wzrostu, a także czynników odpornościowych[4]. Co ciekawe, stężenie i proporcje składników zmieniają się w zależności od fazy karmienia, pory dnia lub pory roku, a także zależą od wieku, płci i potrzeb dziecka[5].
Kiedy kobieta nie może karmić piersią?
Jest niewiele przyczyn, które powodują konieczność rezygnacji z karmienia naturalnego. Przeciwwskazania to kilka rodzajów chorób matki: zakażenie wirusem HIV, zakażenie wirusem ludzkiej białaczki z komórek T (HTLV-1 i HTLV-2), gruźlica w okresie prątkowania, konieczność leczenia określonymi lekami. W przypadku matek w ciężkim stanie klinicznym lub cierpiących na ciężkie choroby psychiczne rezygnuje się z karmienia naturalnego, ponieważ ich kondycja uniemożliwia karmienie lub odciąganie pokarmu[6].
Kiedy dziecko nie może być karmione piersią?
Tylko dwie, bardzo rzadkie sytuacje związane ze zdrowiem dziecka są przeciwwskazaniem do kamienia piersią – galaktozemia i wrodzony niedobór laktazy. Choroby te uniemożliwiają trawienie składników mleka kobiecego[7]. Istnieją także stany, w których wysiłek związany ze ssaniem jest dla niemowlęcia zbyt dużym obciążeniem. Dotyczy to np. wcześniaków, dzieci w ciężkim stanie, dzieci z rozszczepem podniebienia utrudniającym ssanie, z wyniszczeniem organizmu oraz z niektórymi wadami serca[8]. W takich sytuacjach dzieci powinny być nadal karmione mlekiem odciągniętym z piersi matki lub pochodzącym z banku mleka, tyle że w sposób dostosowany do możliwości dziecka[9].
Dieta podczas laktacji
Tak naprawdę trudno mówić o specjalnej diecie dla matki karmiącej. Profilaktyczne wykluczanie z diety potencjalnych alergenów jest mitem, który nie ma uzasadnienia w badaniach naukowych[10]. Owszem – karmienie piersią to moment, w którym mama powinna zadbać o to, co je, ale główną zasadą jest regularność i różnorodność posiłków. Wystarczy korzystać z zasad zawartych w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej[11] i pamiętać, że udział energii w diecie matek karmiących powinien wzrosnąć o około 500 kcal/dobę w czasie pierwszych sześciu miesięcy laktacji, i o około 400 kcal/dobę w kolejnym półroczu[12]. Ważne jest także zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości płynów – w trakcie karmienia to ok. 2,7 litra na dobę[13]. Dodatkowo, matka karmiąca piersią powinna przyjmować dziennie, w postaci suplementu, 200 mg kwasu DHA z grupy omega-3 (przy małym spożyciu ryb nawet 400-600 mg)[14] oraz witaminę D w ilości 1500-2000 j.m. na dobę[15].
Czego unikać w diecie karmiącej?
Właściwa dieta to inwestycja w zdrowie dziecka. Pierwsze lata życia są bowiem kluczowym okresem dla każdego człowieka. W tym czasie intensywnie rozwija się mózg, kształtuje się układ odpornościowy, dojrzewa układ pokarmowy oraz programuje się metabolizm. Już w czasie ciąży, a potem podczas karmienia piersią, mama kształtuje przyszłe nawyki żywieniowe dziecka. Mama karmiąca powinna uważać na sól kuchenną oraz ograniczyć spożycie cukru, słodyczy i słodzonych napojów gazowanych oraz produktów wysoko przetworzonych[16]. Nie ma powodów, by całkowicie odmawiać sobie kawy, ale zasadne jest, by nie przekraczać dawki 300 mg kofeiny na dobę[17] (to ok. 3 filiżanki kawy lub 6 filiżanek herbaty).
Dziecko będzie lubić to, co mama
Alkohol także przenika do mleka i choć nie do końca wiadomo, jaka dawka jest groźna dla dziecka, nie warto eksperymentować[18]. Uważa się, że dieta karmiącej matki wpływa na kulinarne wybory dziecka w przyszłości. Można zaryzykować stwierdzenie, że potrawy, po które mama sięga w okresie karmienia piersią, staną się z czasem także przysmakami dziecka[19]. Dlatego sposób żywienia w czasie laktacji musi być różnorodny i prawidłowy.
Papierosy to wróg nr 1
Palenie papierosów nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią[20], Na szczęście większość palących kobiet potrafi zrezygnować z nałogu dla dobra dziecka. Przekonują je argumenty, że maluch narażony na wdychanie dymu papierosowego jest bardziej podatny m.in. na zapalenie płuc i oskrzeli, astmę, zapalenie ucha, koklusz, czy choroby alergiczne. Jeśli matka pali papierosy i karmi piersią, siedmiokrotnie wzrasta też zagrożenie nagłą śmiercią łóżeczkową, a dwukrotnie – ryzyko zachorowania w przyszłości na raka płuc[21]. Paląca mama może mieć też problem z utrzymaniem laktacji[22].
Więcej informacji na temat prawidłowego żywienia kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią oraz najmłodszych dzieci znaleźć można na stronie edukacyjnego programu 1000 pierwszych dni dla zdrowia www.1000dni.pl oraz w poradniku karmienia piersią dostępnym bezpłatnie: https://www.1000dni.pl/bundles/app/front/docs/poradnik-karmienia-piersia-2016.pdf?v=aa187cd.
[1] Raport Karmienie piersią w Polsce, Kampania Mleko Mamy Rządzi, Patronat merytoryczny Centrum Nauki o Laktacji, 2015.
[2] [6], [7]Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.
[3], [4] [5] [8] [9] [11] [14] [16] [18] [19] [21] Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016.
[10] [12] [17] [20] [22] Borszewska-Kormacka M. i wsp., Stanowisko grupy ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji, Stand Med Pediatr, 2013, 10 265-279.
[13] Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. IŻŻ, Warszawa, 2012.
[15] Pludowski, P., i wsp. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r.