lek. med. Łukasz Durajski – specjalizacja pediatryczna
www.drdurajski.pl
Odczyn poszczepienny to reakcja organizmu na substancję, którą podajemy
Podstawowym zadaniem szczepionki jest wytworzenie przeciwciał i wywołanie odpowiedzi immunologicznej organizmu
Niepożądany odczyn poszczepienny to podstawowy problem, z którym borykamy się przy szczepieniu dzieci. Powiedziałbym nawet, że jest to nieodłączny element. Po co tak naprawdę robimy dzieciom szczepienia? Wstrzykując szczepionkę, w sztuczny sposób wywołujemy wytworzenie naturalnych przeciwciał. Wpuszczamy do organizmu “trochę” wirusa, tyle, żeby dziecko wytworzyło odporność, czyli żeby powstały przeciwciała. Dlatego pojawienie się podstawowych odczynów poszczepiennych np. gorączki czy zaczerwienienia skóry, jest czymś naturalnym. Nie bałbym się nawet stwierdzenia, że taka reakcja musi wystąpić, ponieważ organizm się broni, gdy podajemy mu obcą substancję. I właśnie tej obrony oczekujemy. W ten sposób bowiem organizm uruchamia mechanizmy tworzące naturalny system obronny.
Odczyn poszczepienny jest naturalną reakcją organizmu na szczepionkę. Może to być rumień na skórze lub gorączka. Nie należy się tego obawiać.
Gorączka bywa dobra
Nie bójmy się zatem gorączki poszczepiennej. Najlepsze co możemy zrobić, gdy się pojawi, to podać dziecku paracetamol. Często lekarze zalecają, by podawać go profilaktycznie, zanim wystąpi gorączka. W Wielkiej Brytanii gorączka w ogóle nie jest uznana za odczyn poszczepienny. Jest czymś zupełnie normalnym. Bardziej niepokoi sytuacja, kiedy organizm nie reaguje na szczepionkę, nie wytwarza przeciwciał. A to, że reaguje temperaturą na obcą substancję jest w porządku, choć często martwi rodziców. Podobnie jest z zaczerwienieniem skóry. Jeśli ją ukłujemy lub czymś skaleczymy, to naturalnie pojawi się zaczerwienienie. W momencie, gdy podajemy jakąkolwiek szczepionkę, podskórnie, czy domięśniowo, wprowadzamy do organizmu substancję, która uruchamia się mechanizm obronny, co objawia się np. w postaci zaczerwienienia, i w ten sposób wytwarza się odporność.
Jak złagodzić objawy?
Jeżeli rumień jest bardzo duży, miejsce po ukłuciu boli, dziecko nie może ruszać rączką, to oprócz podania paracetamolu możemy również zrobić okłady z sody. Trzeba rozpuścić łyżeczkę sody w szklance wody, nasączyć roztworem wacik i przyłożyć do skóry. Takie okłady bardzo skutecznie łagodzą zaczerwienienie. Nie musimy się bać takich reakcji organizmu i na pewno nie musimy z nimi tak bardzo walczyć. Ale możemy złagodzić objawy odczynu poszczepiennego. Niektóre dzieci są bardziej wrażliwe i silniej reagują na szczepionkę, co objawia się właśnie odczynami poszczepiennymi, ale na pewno nie jest to powód do tego, by rezygnować ze szczepienia.
Zobacz też:
Szczepienia dzieci – fakty i mity. Kalendarz szczepień.
Konsekwencje nieszczepienia dzieci
Szczepienia obowiązkowe według polskiego prawa
Odczyn poszczepienny jest nieodłącznym elementem szczepienia. To odpowiedź organizmu na podanie mu obcej substancji. Taka reakcja uruchamia mechanizmy obronne, wytwarzają się przeciwciała, i co za tym idzie - odporność.
Należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem w przypadku pojawienia się poniższych objawów w ciągu kilku godzin, dni lub tygodni od szczepienia:
wyraźne zaczerwienienie opuchlizny, gorączka lub twardość w miejscu podania szczepionki utrzymująca się przez kilka dni lub tygodni;
wysypka lub pokrzywka;
wstrząs/zapaść;
brak reakcji na bodźce, długi głęboki sen;
krzyk mózgowy (możliwe wyginanie pleców w łuk);
nieutulony płacz trwający nieprzerwanie przez kilka godzin;
wysoka gorączka (powyżej 39,5 stopnia)
niewydolność oddechowa (trudności z oddychaniem);
potrząsanie lub szarpanie ciałem, ramionami, nogami lub głową;
wywracanie oczu lub zezowanie;
silny ból głowy lub karku;
ból stawów lub osłabienie mięśni;
poważne osłabienie;
utrata pamięci lub zdolności umysłowych;
paraliż dowolnej części ciała;
zmiany wzorca snu i czuwania lub drastyczne zmiany osobowości;
brak kontaktu wzrokowego lub wycofanie społeczne;
utrata umiejętności przekręcania się na boki, siadania lub wstawania;
uderzanie głową, lub nienaturalne machanie rękami, drapanie, kołysanie się, kręcenie się;
pojawienie się przewlekłych chorób ucha lub układu oddechowego (w tym astmy);
ostra/utrzymująca się biegunka lub przewlekłe zatwardzenie;
nadmierne pojawianie się siniaków, krwawień lub anemia;
inne poważne pogorszenie stanu zdrowia fizycznego, umysłowego lub psychicznego
Poważne powikłania poszczepienne mogą prowadzić do przewlekłych chorób lub śmierci. Należy upewnić się, że wszystkie problemy zdrowotne, pobyty w szpitalu i odczyny pojawiające się po szczepieniu zostały wpisane do trwałego pisemnej i elektronicznej dokumentacji medycznej, a osoba zaszczepiona lub rodzic/opiekun zaszczepionego dziecka posiada kopie takiej dokumentacji.
stnieje szerokie spektrum powikłań poszczepiennych, stwierdzonych i potwierdzonych w literaturze medycznej oraz przez Institute of Medicine [Instytut Medycyny] (IOM), National Academy of Sciences [Krajowej Akademii Nauk], w tym między innymi::14 1516 17 18
Zapalenie mózgu/ostra encefalopatia
Przewlekłe zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego
Wstrząs anafilaktyczny
Drgawki gorączkowe
Zespół Guillaina-Barre (GBS)
Zapalenie nerwu barkowego
Ostre i przewlekłe zapalenie stawów
Małopłytkowość
Zakażenie szczepionkowymi szczepami wirusa ospy wietrznej, polio, odry i ospy prawdziwej
Śmierć (szczepionka przeciwko ospie wietrznej, polio i odrze)
Wstrząs i „epizod hipotensyjno-hiperaktywny”
Długi nieutulony płacz
Omdlenie
Zapalenie kaletek maziowych mięśnia naramiennego
Indywidualna podatność na odczyny poszczepienne
W 2012 r. IOM opublikował raport Adverse Effects of Vaccines: Evidence and Causality, [Niepożądane odczyny poszczepienne: dowody i stosunek przyczynowy]19 w którym potwierdził, że istnieją czynniki wysokiego ryzyka niezidentyfikowane jeszcze w nauce medycznej, które podnoszą „indywidualną podatność” na odczyny poszczepienne:
“Badania epidemiologiczne i mechanistyczne wskazują, że większość osób, u których pojawiły się odczyny poszczepienne charakteryzowało się wcześniejszą podatnością. Takie predyspozycje mogą występować z wielu powodów – wariantów genetycznych (w DNA człowieka lub mikrobiomu), narażeń środowiskowych, behawioralnych, występujących w tym czasie chorób lub okresu, by wymienić tylko niektóre z nich, przy czym wszystkie te przyczyny mogą prowadzić do interakcji. Niektóre odczyny niepożądane są specyficzne dla danej szczepionki, inne nie muszą być. Niektóre z takich predyspozycji mogą być wykrywalne przed podaniem szczepionki; inne, przynajmniej z zastosowaniem obecnych technologii i praktyk – nie są wykrywalne.” – Institute of Medicine, 201220
Braki w zakresie wiedzy dotyczącej indywidualnego ryzyka
W 2013 roku IOM opublikował kolejny raport: The Childhood Immunization Schedule and Safety: Stakeholder Concerns, Scientific Evidence and Future Studies, [Kalendarz szczepień dla dzieci a bezpieczeństwo: wątpliwości interesariuszu, dowody naukowe i przyszłe badania]21 w którym stwierdził, że istnieją znaczne braki w zakresie wiedzy naukowej o dzieciach o biologicznie większym ryzyku doświadczenia odczynu poszczepiennego lub śmierci w wyniku szczepienia:
“ Komisja stwierdziła, że dowody w zakresie oceny wyników subpopulacji dzieci, które mogą być potencjalnie podatne na działania niepożądane szczepień (jak w przypadku dzieci, w których wywiadzie rodzinnym występują choroby autoimmunologiczne lub alergie lub dzieci urodzone przedwcześnie) są ograniczone i cechuje je niepewność w zakresie definicji takiej populacji oraz definicji narażenia czy skutków.”– Institute of Medicine, 201322
Aktualny kalendarz szczepień: Konieczne są dalsze badania
Komisja IOM badająca bezpieczeństwo aktualnie zalecanego federalnego kalendarza szczepień wykazała, że nie został on poddany ocenie w wystarczającym stopniu:
“Większość badań nad szczepionkami skupia się na skutkach pojedynczego szczepienia lub kombinacji szczepionek podawanych podczas jednej wizyty szczepiennej. Choć nowe szczepionki ocena się w kontekście ogólnego harmonogramu szczepień istniejącego w czasie badania tejże szczepionki, poszczególne elementy tego kalendarza nie są poddawane ocenie po jego zmianie uwzględniającej dodanie kolejnej szczepionki. Zatem, kluczowe elementy całego kalendarza – liczba, częstotliwość, czas, kolejność i wiek podawania szczepień – nie zostały poddane badaniom systematycznym w badaniach klinicznych;” – Institute of Medicine (2013)23
Pytania o szczepienia i choroby przewlekłe, na które dotąd nie uzyskano odpowiedzi
Z uwagi na brak wystarczająco rzetelnych badań klinicznych pod względem metodologii przeprowadzonych i opublikowanych w literaturze medycznej, Komisja IOM badająca bezpieczeństwo aktualnego kalendarza szczepień dla dzieci nie była w stanie stwierdzić, czy kalendarz ten jest, czy też nie jest powiązany z występowaniem następujących przewlekłych zaburzeń działania mózgu i układu odpornościowego oraz zaburzeń rozwojowych u dzieci:24
astma;
atopia;
alergia;
choroby autoimmunologiczne;
autyzm;
zaburzenia uczenia się;
zaburzenia komunikacji;
zaburzenia rozwojowe;
niepełnosprawność intelektualna;
zespół deficytu uwagi (ADD);
zaburzenia aspołeczne;
tiki i zespół Tourette’a;
drgawki;
drgawki gorączkowe i
epilepsja (padaczka).