Reakcje odruchowe u niemowląt – prawidłowy rozwój

dr Magdalena Kaczorowska-Frontczak – specjalista pediatra, specjalista neurolog dziecięcy

Wczesne odruchy niemowlęce są ważne z punktu widzenia neonatologa, ortopedy i neurologa.

Medycyna określiła moment, gdy kolejne odruchy powinny zanikać – a co, jeśli się tak nie stanie? 

 

Odruchy niemowlęce to temat, który pojawił się w ubiegłym stuleciu. Fizjolog Rudolf Magnus oraz współcześni mu fizjologowie i behawioryści obserwowali zachowania i reakcje odruchowe zwierząt.

Na podstawie obserwacji reakcji odruchowych zwierząt, które niestety były poddawane zabiegom uszkadzającym pewne struktury w mózgu, zaobserwowali stereotypowy wzorzec reakcji odruchowych. Te  odruchy wkomponowują się w aktywność spontaniczną dziecka i są inicjowane tą spontaniczną aktywnością. Nie jest to sztucznie wywoływana reakcja, tylko aktywność inicjowana przez samo dziecko.

Podstawowe typy reakcji

Dwa podstawowe typy reakcji odruchowych wyróżnił niemiecki lekarz Rudolf Magnus. Nazwał je odruchami postawy i odruchami prostowania.

Reakcje postawy są to statyczne reakcje, które mają za zadanie utrzymanie postawy ciała.

Reakcje prostowania to reakcje, które mają za zadanie utrzymanie pozycji pionowej.

Te 2 typy są rozróżnione z tego powodu, że w toku rozwoju pojawiają się kolejno po sobie.

Odruchy statyczne utrzymujące pozycję ciała są najbardziej pierwotnymi reakcjami odruchowymi. W przeważającej większości powinny zaniknąć do 6. miesiąca życia, są obecne w pierwszym półroczu życia. Tych reakcji jest bardzo dużo – do najbardziej spektakularnych zalicza się tak zwane odruchy toniczne szyjne – jeden z nich to odruch toniczny symetryczny, drugą reakcją jest odruch toniczny szyjny asymetryczny. Ta reakcja – odruch toniczny szyjny asymetryczny – jest wywoływana przez czynne bądź bierne odwrócenie głowy dziecka, np. wtedy gdy patrzy za jakimś przedmiotem.

Odruchy wczesnodziecięce

Odruch toniczny szyjny asymetryczny to odruch prymitywny, pojawia się tuż po urodzeniu i utrzymuje do 6. miesiąca życia. Aby go uzyskać należy położyć dzidziusia na plecach i delikatnie skręcać głowę np. w prawo. Prawidłowo dziecko powinno wtedy prostować prawą rączkę i nóżkę. Odruch toniczny szyjny symetryczny bada się odginając głowę położonemu na brzuszku dziecku w kierunku grzbietu – powinno wtedy wyprostować rączki i zgiąć nóżki. Następnie przegina się głowę w stronę brzucha – wtedy prostują się nóżki, a zginają rączki. (przyp.red.)

Badanie odruchów 

W momencie obrotu w prawo czy w lewo kończyny po stronie, po której znajduje się twarz prostują się, a te, które znajdują się po stronie potylicy zginają się. My nazywamy to “pozycją szermierza“, to jest dosyć wyraźnie widoczne.

Obecność takiej reakcji ma swoje znaczenie, bo bierze ona udział w ćwiczeniu koordynacji wzrokowo-ruchowej. W tej reakcji za wzrokiem podąża ręka, która prostuje się, żeby być gotowa do dotknięcia czy do chwytu jakiegoś przedmiotu.

Drugą z takich spektakularnych reakcji odruchowych jest odruch toniczny szyjny symetryczny. Można go bardzo łatwo zaobserwować u zwierząt, tak jak fizjolodzy zaobserwowali u zwierząt. To jest z kolei reakcja wywoływana ruchem głowy, ale w kierunku góra – dół. Polega to na tym, że odchylenie głowy ku górze powoduje u dzieci wyprost kończyn górnych (w przypadku zwierząt – przednich), a zgięcie dolnych (u zwierząt – tylnych). Natomiast przygięcie głowy powoduje zgięcie kończyn górnych odwrotnie – wyprost dolnych.

Jeśli reakcje nie zanikną po 6. miesiącu życia

Reakcje postawy, czyli te bardziej pierwotne, są wynikiem kontroli nad reakcjami odruchowymi niższych pięter ośrodkowego układu nerwowego, przede wszystkim jest to pień mózgu. Wraz z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego ta kontrola z czasem jest przejmowana przez wyższe ośrodki – te bardziej pierwotne odruchy postawy są zastępowane odruchami prostowania zawiadywanymi przez wyższe struktury, wyższe piętra ośrodkowego układu nerwowego.

Z tego płynie taki wniosek, że jeżeli obserwujemy poza zakresem czasowym dopuszczalnym reakcje odruchowe właśnie np. postawy – może to świadczyć o uszkodzeniu wyższych pięter układu nerwowego. Reakcje prostowania nie mają szansy się rozwinąć.

Może to świadczyć o jakichś problemach z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego. Trzeba tu też jednak zaznaczyć, że tak jak w przypadku każdej choroby, każdej patologii – nie ma tylko jednego objawu, który by usprawiedliwiał wysuwanie podejrzenia, że dzieje się coś złego. Dopiero “konstelacja objawów“, czyli patrzenie na dziecko w całości – na to, jak funkcjonuje nie tylko ruchowo, ale też poznawczo i emocjonalnie (stąd określenie “rozwój psychoruchowy”) – sugeruje nam, że coś rzeczywiście jest nie tak. Poza tym ważne jest, jak dziecko reaguje na proponowane terapie. To też ma znaczenie i diagnostyczne, i prognostyczne.

Zobacz też:

Wczesne odruchy bezwarunkowe

Odruchy z perspektywy ortopedy

Skala Apgar

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *